"Jeden z nas. Opowieść o Norwegii"

Postanowiłam sobie, że w tym roku będę czytać więcej książek.  6 już przeczytałam. Dwie aktualnie czytam. Myślę, że przy moim trybie pracy i życia to dobry wynik. Sami dobrze wiecie, że zdarza się nam czytać książki lepsze i gorsze. Do niektórych wstyd się przyznać. Że nie wspomnę, że wstydzić powinni  się autorzy, że coś takiego popełnili. Ale cóż, jest popyt, jest i podaż. 

Wśród tych sześciu książek przeczytanych w tym roku jest jeden taki gniot. Ale jest i jedna z ważniejszych książek, jakie w życiu przeczytałam. Lekturę tą pożyczyła mi koleżanka. Oczywiście tematyka mnie zainteresowała, choć  to zupełnie coś innego, niż książki, które czytałam do tej pory. To „Jeden z nas. Opowieść o Norwegii”  Asne Seierstad. Głównym bohaterem, czy też antybohaterem tej wstrząsającej pozycji jest Anders Behring Breivik, morderca z Utoi. Autorka to natomiast dziennikarka, którą poproszono o napisanie artykułu, najpierw o masakrze z 22 lipca 2011 roku, a następnie relacji z procesu ABB. Obecność na Sali sądowej podczas trwającego 10 tygodni osądu  wstrząsnęła nią do tego stopnia, że postanowiła opowiedzieć  tą historię od początku, w bardzo szerokim kontekście kulturowo-politycznym. 

Pierwsze strony to opis kilku minut z feralnego popołudnia na młodzieżowym zjeździe Partii Pracy. Dalej poznajemy małego Andersa – dziecko samotne, zdezorientowane, mające niezrównoważoną matkę, wychowujące się bez ojca, z czasem lubiące się znęcać nad słabszymi. Czyż nie w podobny sposób opisywani są seryjni zabójcy? Dorastał osadzony w typowej społeczności wielkiego miasta – Oslo. Ciągle próbował dopasować się do jakiejś grupy, był pedantyczny, starał się być we wszystkim najlepszy. Ale rozrośnięte ego prawie nigdy nie szło w parze z umiejętnościami, przede wszystkim tymi społecznymi.  Nie uważam jednak, że to tylko geny i złe wychowanie, to także wpływ środowisk, odrzucenie, z jakim się ciągle spotykał, doprowadziły do tego, kim się stał. 

Równocześnie z Breivikiem poznajemy ambitnego, zdolnego i przystojnego chłopaka – Simona oraz jego przyjaciół, Andersa i Vilijara. Poznajemy też historię rodziny uchodźców, Bano, Larę, ich brata i ich rodziców. Losy ich wszystkich splotły się tamtego lipcowego popołudnia. Może to celowe granie na emocjach – choć wydaje mi się, że książka jest niezwykle, jak na okoliczności, obiektywna, ale przez te ponad 500 stron czytelnik może pokochać opisywanych młodych ludzi i jednocześnie znienawidzić Breivika i jego matkę. Tak, jako matka uważam, że Venche nie pozostała bez winy. 

Jak to się stało, że multikulturowa Norwegia stała się świadkiem takiej tragedii? Jak to się stało, że ABB mógł przygotować tak niszczycielski plan i nikt niczego nie zauważył? Jak to się stało, że akcja policji była tak nieskoordynowana, tak pełna błędów, pomyłek i nieszczęśliwych zbiegów okoliczności? Czy Norwegowie faktycznie byli tak naiwni? Dlaczego, pomimo zgłoszeń podejrzanego tuż po wybuchu w Oslo nie zamknięto dróg, zlekceważono procedury? Czy można było zapobiec tej tragedii? Dlaczego policja nie poniosła konsekwencji? Wiedzieliście, że Breivik dwa razy dzwonił z wyspy, że chce się poddać? Wobec bezczynności służb zabił jeszcze ponad 30 osób. 

Zdarza mi się płakać na filmach, czytając też nieraz poleci mi kilka łez. Ale wczoraj dosłownie nie mogłam się powstrzymać, tekst rozmazywał mi się przed oczami. Może to przez świadomość, że to wszystko stało się naprawdę. Może to dlatego, że obok bawiła się Łucja, a ja nie wyobrażam sobie jej stracić. Musiałam co chwila zostawiać lekturę. O samym procesie czytałam już po tym, jak Łucja poszła spać. Musiałam zrobić sobie mocnego drinka, żeby przez to przebrnąć. Złość mnie ogarnia na samą myśl o tym, jak Norwegowie traktowali tego potwora, jacy są pełni zrozumienia i kurtuazji nawet w obliczu mordercy.  Skończyłam późno w nocy i od razu przypomniała mi się kontrowersyjna reklama jednego z niemieckich koncernów samochodowych o małym Hitlerze… A zaraz potem nasunęła mi się refleksja, żebyśmy dawali naszym dzieciom jak najwięcej miłości, żeby nigdy nie czuły się odrzucone, żebyśmy nie przenosili na nie naszych małych i dużych paranoi i ambicji, żeby mogły żyć swoim własnym życiem.

Nad całą wyspą rozbrzmiewały przeróżne dźwięki. Początek jakiejś symfonii, piosenka Biebera, melodia z Rodziny Soprano albo po prostu standardowe dzwonki. Wiele telefonów było wyciszonych, bo ich właściciele próbowali się ukrywać i nie chcieli, żeby dźwięk ich zdradził. Te aparaty tylko świeciły w ciemności. Niektóre pod kocem, w jakiejś kieszeni, w zesztywniałej dłoni. Tych telefonów miał nikt nigdy nie odebrać. Jedynie wyznaczeni do czuwania przy zmarłych słyszeli melodyjki i widzieli rozjaśniające się raz po raz ekrany. Mama Mama Mama Mama. (A. Seierstad, Jeden z nas. Opowieść o Norwegii, s.382)

„Jeden z nas” to książka nie tylko o żmii, którą Norwegia wychowała na własnej piersi, to opowieść o tych wszystkich 77 ofiarach, które też były jednymi z nich. Z nas, bo ta tragedia mogła się wydarzyć wszędzie.  

Książka ta jest dla mnie tym bardziej wstrząsająca, że rok temu byliśmy w Norwegii. Zderzenie społeczeństwa opisanego w książce z tym, co sami widzieliśmy, jest zdumiewające. Zdałam sobie sprawę, że miałam typowe objawy zakochania w tym kraju – widziałam jedynie zalety, żadnych wad. Z chęcią pojechałabym tam jeszcze raz, na dłużej, do większego miasta, by poznać nie tylko walory turystyczne, ale przede wszystkim ludzi. Bo naród jest tym, co stanowi o potędze kraju. A naród postawiony wobec tragedii staje się jeszcze silniejszy. Nie interesuje mnie polityka, że to był zjazd partii lewicowej, że Breivik reprezentuje skrajny konserwatyzm. To nie o politykę chodzi, tylko o ludzi – młodych, chcących coś zmienić. Może właśnie w swoim ostatnim dniu, oddając życie, coś zmienili… Bardzo chcę wierzyć w to, że ich śmierć nie poszła na marne. Jeśli chcecie zrozumieć, co się wtedy wydarzyło, jeśli chcecie spróbować dowiedzieć się dlaczego, jeśli macie mocne nerwy, to polecam Wam tą książkę.